Una nga ginbun-ag ang akon kapid. Gin-utdan sia sang pusod, ginhampak sa buli, gintinluan, ginputos sa lampin, kag gindaho sa akon iloy. Dayon, ang paltera nagsiyagit sa kakibot, “Ay, may paaman!” – kag nagdalhay ako halin sa taguangkan ni Nanay paggua sa kalibutan.

Natawo ako nga bugtot, kulang-kulang sa bug-at, lipid ang ulo, kag kulakig nga daw palito sang posporo. Tungod linubag ang akon dagway, namangkot ang paltera kon buhion pa ako. Wala nagsabat ang akon iloy. Naghibi lang sia kag nagnguyngoy.

Ambot kon ginhangop sang paltera nga “Silence means yes,” apang ginhingagaw n’ya ako. Gin-utdan sang pusod, ginhampak sa buli, gintinluan, ginputos sa lampin, kag gindaho man sa akon iloy.

Sang tatlo na ako ka adlaw, ginsulod ako sa karton sang sapatos kag ginbilin sa hagdanan sang kumbento ni Padre Tino. Nasapwan ako sang kusinera-mayordoma nga si Nay Tiling. Sia ang nagbatiti kag nagsapupo sa akon. Ihatag man kuntani ako ni Padre Tino sa DSWD; apang may lakip nga sulat sa ginbilin nga karton, gani gin-ayop na lang ako sang tigulang nga pari.

Sa belasyon para kay Padre Tino, nagsiling si Nay Tiling nga bisan kuno malaw-ay ako kag bugtot, naghatag man ako sang kalingawan sa mal-am nga pari. Sa huna-huna ko lang, Kasubong sang tutoy ni Father Richard.

Ginpadaku ako ni Nay Tiling. Tubo-tubo kami sang iya kinagot nga si Bimbim. Ambot kon ginpasuso man ako ni Nay Tiling sa iya titi nga daw mga kalubay, apang nahagop ako sa iya nga daw ato bala nga sia ang akon iloy. Sang may pamensaron na ako, ginpamangkot ko sia. Wala sia nagsabat sang tadlong. Siling n’ya, nagdaku kuno ako sa su-am kag tsa.

*

Sang bata pa ako, nabatian ko gid nga gin-akigan ni Nay Tiling si Bimbim sa kusina sang kumbento.

“Hinugay mo gani away inang si Dondon, ha? Grasya ina sia sa aton.”

“Ano nga grasya man? Kalaw-ay sa iya kag bugtot pa! Indi angayan sa iya ang ngalan nga Donato, dapat Boogie… tungod bugtot sia.”

“Bimbim, ang baba mo!”

“Tuod man.”

“Bal-an mo kon ano ang matuod, ha? Kon indi tungod kay Dondon, indi ka makaangkon sang mga hampanganan. Para mo mahangpan, ginatiblian ako sang sobra ni Padre Tino tungod kay Dondon. Kon ginabaklan ka monyeka sang pari, ina bilang pasalamat sa pagpadaku ko kay Dondon. Gani, kabigon mo nga daw utod si Dondon.”

“Indi ‘ko ‘ya. Kalaw-ay sa iya!”

Madamu lang sang kauslitan ang maldita nga si Bimbim sang mga bata pa kami. Sang una, ako ang ginadala ni Nay Tiling sa ila balay. Sang ulihi, ginapaupod na lang niya si Bimbim sa kumbento agud may kahampang man ako. Pagkatapos dagyang, nagabulig kami ni Bimbim sa mga hilikuton sa kusina, kag sa pagpaninlo sang kumbento. Apang kon may disgrasya, ako pirme ang ginapasibangdan n’ya. Kon may mabuka nga baso o pinggan, ako ang may sala; kon mabatok ang tinig-ang, ako ang may sala; kon malimtan punpon ang hinalay, ako gihapon ang may sala.

Bisan ginamaltrato ako, kag ginahimo nga kaladlawan ni Bimbim, indi ko mahimo nga magtanum sang dumot kag kaakig sa iya. Tungod sia lang ang bestfriend ko. Sia lang ang akon kahampang, ang kaedad nga sarang ko mahambal.

*

Sang nagnobyo-nobyo na si Bimbim kay Macmac, ako ang iya tsaperon. Ginapasugtan sila ni Nay Tiling nga magdeyt-deyt basta upod ako. Ako ang paaman, daw liso sang kasuy.

Kon magpabaybay, hambalan ako ni Macmac, “Palayo-layo ka lang anay, Bogs, kay kalaw-ay gid sa imo. Ginaguba mo ang view.”

Sikulon sia ni Bimbim, dayon makadlaw sila. Dayon, pangilayan lang ako ni Bimbim, kag mahangpan ko na.

Kon mangulabo, ginaupod man nila ako agud may magsaka sang lubi.

“Abaw, tan-awa bala ang payatot nga bugtot kon magtaklas sang lubi… daw tuko.” Dayon, maharakhak si Macmac.

Kon kaisa, ginaapinan man ako ni Bimbim. “Mas mapuslan siguro si Dondon sang sa imo?”

“Apang sin-o ang mas gwapo?”

Nahangpan ko man ang amon mga papel sa kabuhi. Kilala ko sanday Quasimodo, Esmeralda, kag ang maambong nga si Captain Phoebus. Nagabasa man ako sang mga libro kag komiks.

Ginpamana ni Bimbim ang gwapo nga si Macmac. Ako, nagpabilin nga nangalagad sa kumbento. Antes nagretiro si Padre Tino, ginpangabay niya nga tagaan ako empleyo sa simbahan bilang dyanitor kag kampanero. Soltero na ako sadto, natan-awan ko na ang “The Hunchback of Notre Dame,” kag nabatian ko man ang “Kampanerang Kuba” ni Vilma Santos. Naanad na ako sa mga sunlog, libak, kag yaguta.

Sang nakasal sila ni Bimbim, nagbuot si Macmac sa akon. Ginpamaninoy pa gani nila ako sa ila subang nga ginhingalanan namon Esmeralda. Apang ‘Bogs’ man gihapon ang tawag n’ya sa akon, short sang ‘bugtot.’

*

Bag-o nagtaliwan si Padre Tino, gintuad kag ginsaysay n’ya ang pagkapulot sa akon. Ginpabasa n’ya ang sulat nga nalakip sa karton, kag ginhatag sa akon ang kulintas nga, suno sa sulat, ginpanag-iyahan sang akon iloy – isa ka Marita de los Reyes.

Wala ko napunggan ang pag-agay sang akon mga luha para kay Padre Tino, ang pinaka-Kristiyano nga tinuga nga nakilala ko. Ang mga ulihi n’ya nga laygay sa akon daw gikan sa Siete Palabras – “Palanggaa sila. Ilabi na gid ang mga nagatamay sa imo.”

Wala ko na ginpangita ang akon matuod-tuod nga iloy. Wala ako nakahibalo kon ang De los Reyes apelyido niya nga kasado, o sa pagkadalaga. Kag daw wala man sia ginapangita sang akon ginhawa.

Dayon, sang nagligad nga tuig, sa pagsugod sang novenario sang Aguinaldo, samtang nagapaninlo ako sang simbahan, ginpalapitan ako sang isa ka babaye, mga kwarentahon ang edad, may hitsura, kag daw may-ikasarang sa kabuhi. Namangkot sia parte kay Padre Tino, kag sang nakita n’ya ang kulintas nga ginasuksok ko, nangusisa man sia nahanungod sa akon.

Siyam ka kaagahon sia nga nagtambong sang simbang-gabi. Sa huna-huna ko, May ginapangayo sia sa Paskwa nga ini.

Pagkatapos sang Misa sang Pagkatawo, ginpangita n’ya ako sa kumbento. Nagpakilala nga sia kuno ang akon iloy. Wala ako nakibot. Wala man ako natublag. Daw bato lang ako; daw gin-igo sang kilat, kag nangin bato.

Gin-agda n’ya ako nga mamaskwa sa siyudad. Nangindi ako. Para ano? Nagpakitluoy sia, halos maluhod sa atubang ko, tubtub wala na ako nakapamalibad.

Ginpasugtan man ako ni Father Richard.

*

Nagsulod kami sa Sarabia Hotel para manyaga, apang wala man kami sang ginkaon didto. Nanghalawhaw ako sa hotel, apang wala gid ako nagpamulalong nga ginakulbaan ukon namanulan.

Nag-order sia sang iced tea. Coke kuntani ang gusto ko, apang ambot kon ngaa ice tea man ang gin-order ko. Sang nag-order sia sang pagkaon, pareho man sang iya ang gin-order ko. Indi man abi ako pamilyar sa menu.

“Donato gali ang ginhingalan sa imo ni Padre Tino. Matahum nga ngalan.”

“Donato de los Reyes.”

Nagpanagitlon si Mrs. De los Reyes. Naglag-ok sang ice tea. Madugay-dugay nga wala sia sang tinimuk-timok. Daw nagahulat nga matunaw ang yelo. Ginpamalhas ang baso.

Daw ginahulat n’ya ako maghambal, gani ginsaysay ko sa iya ang paathag ni Padre Tino sang akon ngalan, “Ginkuha sa Italyano nga Donatello, nga ang buot-silingon, ‘ginhatag.’ Bugay kuno ako sang Makaako.”

Nagyuhum si Mrs. De los Reyes. “Kumusta ka na? Hamtong ka na gid subong.”

“Bente-kwatro sang nagligad nga Setyembre.”

Nagtango sia. Nahibal-an n’ya. Of course, nahibal-an n’ya.

“Pasayluha ako, Don. Dise-otso lang ako sadto, wala sang hinalung-ong sa akon mga ginpanghimo. Siling sang paltera, may depekto ka, sarang ka mapatay sa pila lang ka adlaw. Damu kuno kasamaran ang imo dagway, basi maayo pa nga indi ka na mag-antus. Apang nabuhi ka.”

Nabuhi nga bugtot, lipid ang ulo, putot, kag kulakig gihapon nga daw palito. Bisan anhon ko nga panginaon, wala gid ako nagdaku. Bisan ano nga hilot ni Nay Tiling sang akon ulo, lipid man gihapon. Daw sinumpa ako. Bugtot na, law-ay pa. Daw pinipi nga luy-a!

Nag-abot ang pagkaon. “Beef stroganoff,” siling sang weyter. “Careful, the plate is hot.”

Nagsugod tulo ang mga luha ni Mrs. De los Reyes.

*

“Kon ikaw ang akon iloy, sin-o ang akon amay?”

“Pasaylo, Don. Wala mo na sia nakilala. Naaksidente si Danny, napulo na katuig ang nagligad. Wala sia sang hinalung-ong nahanungod sa imo.”

Ako naman ang nagpanagitlon.

“Antes ako nanganak, nag-away kami ni Papa mo. Naglayas ako, nanago sa tiya ko sa Barotac Nuevo tubtub nakabun-ag. Dayon ginbilin ko ikaw sa simbahan sang San Dionisio tungod… tungod…”

Nagpisngu-pisngo sia, daw ginakataro nga indi makahambal. Daw naluoy man gani ako sa iya.

“Tungod indi ko mabatas ang imo… kahimtangan.”

“Indi mo mabatas ang akon dagway!”

“Siling sang paltera, sarang ka mapatay.”

“Apang nabuhi ako.”

“Siling n’ya, kon mabuhi ka, magaantus ka lang.”

“Indi sia ang Dios. Indi man ikaw.”

“Pasayluha ako, Don. Apang nahibaluan ko nga magaantus ka lang sa luyo sang imo amay. Kilala ko si Danny. Madayaw sia nga sahi sang tawo. Indi n’ya mabaton nga may depekto ka.”

“Amay ko sia.”

Naghibi pa gid si Mrs. De los Reyes. Nagpaindis-indis agay ang iya mga luha.

Nadulaan ako sang gana. Wala sang nagtandog sang pagkaon.

“May kapid ka, Don.”

Didto ako nakibot. Abi ko anay, ang naigo sang kilat, indi na maigo liwat. Siling nila, “lightning never strikes the same place twice.” Indi matuod.

“Kilala mo si Jed Belvis? Ang bokalista sang Tunog Amakan?”

“Huo, e. Indi bala sia ang nagdaug sa ‘Star in a Million’ nga kontest sa TV?”

“Sia ang kapid mo. Apelyido ko ang ginagamit n’ya nga stage name. John Edward Belvis de los Reyes ang bug-os n’ya nga ngalan.”

Daw liwat ako nga ginkilatan. Ang maambong, talented, kag kilala nga si Jed Belvis… kapid ko?

*

“Una sia nga ginbun-ag. Dayon,ikaw. ‘Paaman,’ siling sang paltera. Kon napat-ud ko lang nga batunon ka ni Danny, wala ko ikaw ginbilin sa kumbento. Apang kilala ko ang batasan ni Danny, mas pasulabihon n’ya ang mapagrus mo nga kapid. Nabal-an ko gid nga sika-sikaon ka lang n’ya. Magaantus ka lang.”

“Ngaa?” Luyag ko ipamangkot kon ngaa ginbalikan niya ako. Ngaa subong. Ngaa subong lang.

“Sa nasiling ko na, wala sa hinalung-ong ko ang mga ginpanghimo ko sadto. Wala ako nakahangop sang akon mga opsiyon. Ano ang sarang ko mapilian? Ginhimo ko lang ang sa pamatyag ko labing maayo. Ginbilin ko ikaw sa simbahan. Bantog ang kaayo ni Padre Tino. Nahibaluan ko nga indi ka niya pagpabay-an. Sa imo kahimtangan, siling ko, mas maayo ang maabtan mo sa luyo sang pari sang sa DSWD.”

“Ngaa nagbalik ka? Ngaa subong lang?”

“May pangayuon kuntani ako sa imo, Don.”

“Magluwas sa kapatawaran?”

“Mahangpan ko man kon magpamalibad ka. Apang indi ini para sa akon. Para ini sa imo kapid.” Ginpahiran ni Mrs. De los Reyes ang iya mga luha. “Kinahanglan ni Jed sang kidney transplant. Ginadialysis na lang subong si Jed. Wala na si Danny. Indi ako tissue match; sa dugo pa lang, Type AB ako, Type A si Jed. Nagapasimpalad lang ako. Siling ko…”

“Type A ang dugo ko. Kag basi matuod ako ang iya tissue match.” May nahibaluan man ako nahanungod sa kidney tranplants, may mga nabatian. Indi tungod bugtot, wala na ako sang nabal-an. Gintudluan ako ni Padre Tino, ginpaathagan sang mga balita sa peryodiko kag telebisyon, ginkabig nga may kaalam kag ihibalo. Siling ni Padre Tino, daw espongha kuno ang akon utok. Bilib man sia sa akon.

Nagtango si Mrs. De los Reyes. Nagtulo liwat ang iya mga luha. Daw tun-og nga nagdalhay sa baso sang ice tea.

Naghipus lang ako.

Sang ulihi, ginhatagan n’ya ako sang calling card. “Tawgi ako kon magbaylo ang pensar mo.”

Gin-inom namon ang ice tea. Ginpaputos n’ya ang beef stroganoff. Nagpamilit sia nga dal-on ko ang pinutos. Ginkup-an n’ya ako, kag nagpaalam. Nasaw-ahan ako sa iya paghakus.

Pagkagua sa hotel, ginhatag ko sa mga bata nga nagapakalimos ang pinutos nga beef stroganoff.

*

Gintuad ko ang tanan kay Father Richard.

Treyntahon lang si Father Richard, apang lagting sia nga pari, gani sia ang gintal-us nga kura-paruko sang nagretiro si Padre Tino.

“Makatilingala ang mga pamaagi sang Dios. Ikaw, ang bato nga gin-etsa-pwera sang mga manugtukod, ikaw subong ang sadsaran sang kaluwasan. Ikaw – ang paaman, ikaw subong ang sugpon nga kabuhi sang imo kapid. Ginhingalanan ka nga Donato, nagakahulugan ‘ginhatag sang Dios,’ apang ikaw subong ang ginatawag nga maghatag.”

Siling naman iya ni Macmac, “Bogs, indi ka magpasugot. Ara na kay Jed ang tanan. Ngaa subong ikaw ang kinahanglan nga magsakripisyo?”

Tugda naman ni Bimbim, “Gin-ubos ni Jed ang lugar kag pagkaon sa taguangkan sang imo iloy gani nangin lipid ang ulo mo, bugtot ka, kag kulakig. Sia ang gwapo, nami tingog, kag manggaranon. Sia ang nagpaayaw sa pagtamod kag pagpalangga sang imo mga ginikanan.”

Dugang pa ni Macmac, “Bogs, indi pag-ihatag ang imo bato-bato. Itigana ina. Kay kon may tagaan ka gid man, ayhan sa ihada mo na lang sa pila ka adlaw. Damu ka na bala utang nga regalo sa iya. Wala mo naman sia ginpaskwahan sang nagligad.”

Sang nakapamat-ud na ako, gintawgan ko si Mrs. De los Reyes. Gintestingan ako, madamu nga mga eksamen kag iskrining: sa dugo, ihi, tissue matching, x-ray, ultrasound, stress test, CT scan, kag kon anu-ano pa. Napasaran ko tanan. Siling sang duktor, ako ang perfect tissue match. Ako ang perfect donor para kay Jed.

*

Gin-estorya ako liwat ni Mrs. De los Reyes.

“May dapat ka mahibaluan. Nasamad ang bato-bato ni Jed tungod nag-inom sia sang Racumin nga hilo para sa mga ilaga. Kag sang daw kulang pa, nagtomar pa gid sia sang madamu nga Tylenol kag aspirin.”

Naghandum sia nga magpakamatay?

“Akig si Jed sa akon. Papa’s boy sia. Sang nagtaliwan si Danny, ako ang iya ginbasol. Pirme na lang kami nagabangigay. Nagbarkada sia. Nagbanda-banda. Nagbisyo. Nagdrugs. Masami nga ginasukma sa akon ni Jed, indi ko sia kuno palangga. Wala gid sia kuno nakabatyag sang pagpalangga gikan sa akon.”

“Apang sia ang ginpili mo. Ang ginpasulabi.”

“Nagkanervous breakdown ako pagkatapos nga ginhatag ko ikaw sa simbahan.”

Sa huna-huna ko, Ginbilin mo ako, wala ginhatag!

“Siling nila, post-partum depression. Apang wala lang sila nakahibalo sang sulod sang akon konsensya. Halos ko tandugon si Jed. Indi ko sia makungkong. Halos indi ko sia pagtan-awon. Ikaw ang ginapanumdum ko kon makita ko sia. Nagalain dayon ang buot ko. Kabug-at. Kapiut. Nagakahidlaw ako sa imo.”

Sa huna-huna ko, Ti, ngaa wala mo ako ginbalikan?

“Wala na ako nakabalik sa San Dionisio. Nahadlok ako. Paano kon wala ka nabuhi? Kag kon nabuhi ka gid man, ano ang himuon ko? Ano ang hambalon ni Danny? Basi maguba ang diutay namon nga pamilya. Sang nagtaliwan na si Danny, tin-edyer na si Jed. Nagkahangawa naman ako nga indi ka niya mabaton. Apang subong, kinahanglan ka ni Jed. Indi ko luyag nga pati sia madula man sa akon. Nadula na sa akon si Danny. Nadula ka na sa akon sang ginbilin ko ikaw kay Padre Tino.”

“Luyag ko makita si Jed.”

*

Si Jed Belvis ang gina-amba sang mga pederast nga mamalaybay kon ginasaulog nila sa mga tinaga ang mapagrus nga mga butkon, malaba nga mga batiis, mabukod nga abaga, makitid nga hawak, mala-porselana nga panit. Anghel ang kaanggid sang nawong ni Jed. Mataas ang iya ilong, nagabawod sa kalaba ang mga amimilok, mahulutyugon ang mga mata, matibsol ang makakilinam-kinam nga mga bibig, mapino ang supat, wala punggod, wala bukol-bukol.

Indi sia lipid, o bangian ang guya, o kurapa kasubong ko. Indi sia bugtot, ikig-ikig, o daw tiki nga masami ginasunlog sa akon. Daw mahangpan ko kon ngaa sia ang ginpili ni Mrs. De los Reyes sang sa akon.

“Ikaw ang madonate sang kidney para sa akon?” May namutikan ako nga pagpangyaguta sa tono ni Jed. “Pila ang ginbayad sa imo ni Mama?”

“Kabubut-on ko nga ihatag para sa imo ang isa ko ka bato-bato.”

“Ngaa? Ano na naman nga drama ina? May kwarta kami.”

Maldito si Jed. Luyag ko na gid ituad sa iya nga ako ang iya kapid apang ginpunggan ako sang pakitluoy ni Mrs. De los Reyes. Basi kuno maghurumentado si Jed kon mabal-an n’ya nga may kapid sia.

“Ano ang baylo sang imo kidney? Luyag mo magsakay sa popularidad ko? Luyag mo makilala? Mangin sikat? Ang bugtot nga naghatag sang iya kidney kay Jed Belvis! Amo ina ang gusto mo?”

“Jed, ngaa akig ka sa kalibutan?”

“Ako, akig? Hoy! Panumduma kon sin-o ang kahambal mo, ha? Indi lang ikaw ang may kidney sa kalibutan!”

Luyag ko na gid iburuka sa iya, Apang ako ang imo perfect match! Ako ang perfect donor. Tungod ako ang imo kapid. Ang lawas kag dugo nga igaula sa kapatawaran sang mga sala. Mga sala sang aton pamilya. Sang sala ni Danny, sala ni Marita, sala mo! Apang indi ako makahambal. Ayhan, sa tuman nga kaakig, kaugot, kag… kaluoy.

Naluoy ako kay Jed. Ano ang natabu sa iya? Ngaa nagtilaw sia nga mag-utas sang iya kaugalingon? Ngaa tuman ang iya kaugot sa kabuhi?

Nagharakhak si Jed. Nagapangyaguta.

“Indi ka dapat maluoy sa akon, Bugtot. Maluoy ka sa kaugalingon mo. Wala ka nakatilaw sang tanan nga kapritso nga naaguman ko. Wala ka pa gani siguro nakanobya tungod sa kalaw-ay mo, ano? Nakatilaw ka na sang babaye?”

Padayon nga nagharakhak ang demonyo. Ginapossess si Jed Belvis. “Pauli ka kag magpaukoy. Indi ko luyag makita liwat ang itsura mo. Makaluluoy ka man, Bugtot. Ginsumpa ka sang kapalaran!”

Ginpamahulay ako sang makagua sa kwarto ni Jed. Mayami nga mga balhas.

Demonyo ang batasan ni Jed. Sia nga ginbugayan sang katahum kag mala-anghel nga hitsura, napun-an sang kalain kag kalaw-ay. Garuk! Makangilil-ad sia; kag makatalagam, tungod makatiliplang. Hitsura n’ya lang ang mabuot, apang ang sulod, dukot.

*

Pebrero 14, Valentine’s Day. Adlaw sang mga tagipusoon.

Igsakto nga singkwenta ka adlaw sumugod sang nagpakilala si Mrs. De los Reyes bilang akon iloy, gintigayon ang kidney transplant para kay Jed.

Namat-ud ako nga ihatag ang isa ka bahin sang akon lawas sa akon kapid. Indi tungod ginpangayo n’ya. Kundi tungod kinahanglan n’ya.

Kag tungod luyag ko.

Kinahanglan ni Jed ang sugpon nga kabuhi para sa kahigayunan nga makabag-o. Makabalik sa Dios. Kag luyag ko nga ako ang maghatag sang tsansa sa iya. Kon sarang lang mahatag sa iya ang akon kasing-kasing agud mabag-o man ang iya tagipusuon, himuon ko. Indi tungod Donato ang ngalan ko, kundi tungod kapid ko sia.

Ayhan, matuod ang ginhambal ni Bimbim nga si Jed ang nag-ubos sang pagkaon kag lugar sa taguangkan ni Nanay nga para kuntani sa amon nga duha. Apang kon balikdon ang tanan, wala ako ginpatay sang akon kapid sa madulum nga taguangkan ni Nanay kon diin mahapus ang pagpipi kag pagdugmok sa akon. Sa baylo, ginbilinan n’ya ako sang tsansa nga mabuhi.

Ginbilinan n’ya ako sang tsansa nga mabuhi!

 

© Peter Solis Nery [2011]

Palanca First Prize Short Story in Hiligaynon [2011]